آلودگی هوا

منابع آلودگی ، آلاینده‌ها هوا و تاثیر آن برسلامت

بررسی آمارهای جهانی نشان می‌دهد که سالانه حدود ‪۴/۵‬میلیون نفر بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست
صنعت مدرن امروز با تولید گازها و ذرات آلوده معلق در هوا فضایی برای نفس کشیدن باقی نمی‌گذارد و استشمام هوای پاک را که همواره مایه شادمانی زندگی بشر بوده، به آرزویی دست نیافتنی تبدیل می‌کند.
آلودگی هوا همواره در شرایط بحرانی منجر به مرگ و میر انسانها شده است. محاسبات انجام شده نشان می‌دهد با توجه به جمعیت تهران، در شرایط بحران آلودگی هوا احتمال مرگ و میر سالانه پنج هزار نفر وجود دارد.
مشکل آلودگی هوای کلان شهرها عمدتا ناشی از حرکت وسایل نقلیه و کارخانجات صنعتی است که اینها از آلاینده‌های ناشی از فعالیتهای انسانها به شمار می‌روند.
دکتر “منصور غیاث‌الدین”، متخصص بهداشت هوا و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران می‌گوید براساس تحقیقات انجام شده، شمار زیادی از پرندگان با افزایش آلودگی هوا، تهران را ترک کرده‌اند و پرندگان مهاجر به ویژه گنجشک‌های مهاجر دیگر وارد تهران نمی‌شوند.
وی افزود براساس بررسی‌های انجام شده از گونه‌های کم‌نظیر دامنه‌های البرز همچون عقاب طلایی و هما سالهاست که نمونه‌ای در تهران دیده نشده است.
این متخصص در بهداشت هوا می‌گوید، آلودگی هوا و سروصدا، دو عامل اصلی برای کاهش پرندگان بومی در تهران است که این روند با افزایش غلظت آلاینده‌های هوا تشدید می‌شود.
وی گفت: با توجه به وضعیت آلودگی‌هوا در تهران و همچنین روند ساختمان سازی و شکل ساختمان‌های جدید، این امر موجب شده است تا پرندگان حتی محل مناسبی برای تولید مثل و لانه‌گذاری درتهران نداشته باشند و در نتیجه جای دیگری را با هوای پاکتر و سروصدای کمتر برای زندگی انتخاب کنند.

منابع آلودگی هوا

هر ماده‌ای در هوا که برای سلامت و رفاه انسان و محیط زیست مضر باشد به عنوان آلاینده هوا تلقی می‌شود و در تعریف علمی آن گفته می‌شود: منظور از آلودگی هوا یعنی افزایش میزان گازهای سمی و ذرات ریز جامد و مایع در هوا در غلظت‌هایی که تهدیدکننده سلامتی هستند.
دکتر غیاث‌الدین متخصص بهداشت هوا در خصوص منابع مختلف آلودگی هوا می‌گوید منابع آلودگی هوا در سه دسته اصلی منابع متحرک شامل انواع خودروها، منابع ثابت مثل نیروگاهها و صنایع و منابع تجاری و خانگی تقسیم‌بندی می‌شوند.
حدود ‪۷۰‬تا ‪۷۵‬درصد آلودگی هوای تهران ناشی از وسایل نقلیه است.

مهمترین آلاینده‌های هوا

“ذرات جامد” (‪،(particulate matter‬این ذرات از سد دفاعی طبیعی بدن عبور می‌کنند و به طور عمقی به ریه‌ها نفوذ کرده و باعث تشدید آسم و اختلال عملکرد ریوی می‌شوند.
ذرات معلق موجود در هوا اگر غلظت آنها بالاتر از یک حد باشد باعث مرگ و میر خواهد شد.
به اینصورت که اگر غلظت ذرات معلق به حدود ‪۳۵‬میکروگرم در مترمکعب باشد میزان مرگ و میر بالا می‌رود که با این محاسبه سالانه در شهر تهران اگر غلظت ذرات جامد به این میزان (‪ ۳۵‬میکروگرم) برسد احتمال مرگ و میر سه تا چهار هزار نفر وجود دارد.
یکی دیگر از آلاینده‌هایی که سرطان زا هستند موادآلی یا هیدروکربن‌ها هستند که در هر ‪۱۰۰‬هزار نفر اگر میزان غلظت آلاینده ‪۳۵‬میکروگرم باشد ‪۵۵‬ نفر می‌میرند.
مواد آلی احتمال سرطان زایی بیشتری دارند و عمده سرطان ناشی از آنها سرطان ریه است.
عامل تشدیدکننده سرطان ریه در کنار عامل آلودگی هوا سیگار است بر اساس بررسی‌های انجام شده بین میزان مرگ و میر سیگاری‌هایی که در شهرهای بزرگ و در معرض آلودگی‌های هوا زندگی می‌کنند در مقایسه با سیگاری‌هایی که به دور از این آلودگی‌ها و در هوای پاک روستاها به سر می‌برند بیشتر است.
این متخصص در تشخیص آلودگی هوا می‌گوید در دود سیگار حدود ‪۵۰‬نوع ماده سرطان زای تایید شده یا مشکوک به سرطان زایی وجود دارد که غیر از سرطان ریه منجر به بروز مشکلات دیگری همچون آب مروارید، احتمال سقط جنین و یا تولد نوزادانی نارس و کم‌وزن می‌شود.
“ازن”، این گاز از واکنش‌های شیمیایی در جو و تحت تاثیر نور آفتاب تولید می‌شود و محرک قوی سیستم تنفسی است.
دی اکسید نیتروژن، منواکسید کربن، سرب، دی اکسید گوگرد، سولفات ها و سولفیدهیدروژن، آکرولئین ‪Acrolein‬و دیوکسین از دیگر ذرات آلوده‌کننده هوا هستند.
آکرولئین باعث تشدید آسم و دیوکسین باعث تشدید اختلال در تکامل جنین و افزایش خطر سرطان می‌شود.

شاخص آلودگی هوا

اگر شاخص آلودگی هوا را ‪۱۰۰‬فرض کنیم چنانچه غلظت آلاینده‌ها مطابق با ‪۱۰۰‬باشد هوا استاندارد و چنانچه غلظت آلاینده‌ها کمتر از این میزان باشد کیفیت هوا خوب یا متوسط است و اگر بالاتر از ‪۱۰۰‬باشد نشان‌دهنده افزایش غلظت آلاینده‌های هوا است.
شاخص آلودگی هوا بر اساس تقسیم بندی هوا بصورت هوای سالم، هوای ناسالم یا غیر بهداشتی، هوای خیلی ناسالم و هوای خطرناک یا بحرانی تعریف می‌شود.
دکتر غیاث‌الدین استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت سازمان‌های حفاظت محیط زیست، شاخص‌های کیفی هوا را با ‪۵‬نوع آلوده‌کننده هوا محاسبه می‌کنند که شامل ازن روی سطح زمین، منواکسید کربن، دی اکسید گوگرد، دی اکسید نیتروژن و گرد و غبار است.
برای هر یک از این موارد، سازمان‌های حفاظت محیط زیست، استانداردی را جهت حفظ سلامت تعریف کرده‌اند.
میزان آلایندگی هر یک از این آلاینده‌ها بر اساس اندازه‌گیری حدود ‪۱۱‬ تا ‪۱۳‬ایستگاه دائمی تعیین آلودگی هوای تهران صورت می‌گیرد این ایستگاهها بطور شبانه‌روزی آلودگی هوا را مورد سنجش قرار می‌دهند.
اعداد و ارقامی که در نتیجه این سنجش‌ها حاصل می‌شود تحت عنوان شاخص آلودگی هوا یا شاخص کیفیت هوا به کار برده می‌شود.
عدد شاخص کیفیت هوا را با استفاده از فرمول‌های خاصی بدست می‌آورند اگر این عدد بین ‪۱۵۱‬تا‪ ۲۰۰‬پی‌پی‌ام (یک میلی لیتر آلودگی هوا در یک متر مکعب هوا) باشد هوا غیر بهداشتی، صفر تا‪ ۵۰‬هوا پاک و از ‪۵۱‬تا ‪۱۰۰‬متوسط است و اگر این رقم بالای ‪۳۰۰‬باشد آلودگی هوا خطرناک است و اگر از ‪۴۰۰‬ تجاوز کند شرایط بحران آلودگی هوا اعلام می‌شود.
در چنین شرایطی باید یک سری اقدامات را در جهت کاهش منابع آلودگی هوا مانند تعطیلی مدارس و یا تعطیل عمومی انجام شود که به دنبال آن دود ناشی از استفاده از وسایل نقلیه نیز کاهش می‌یابد.

ماسک وسیله دفاعی در مقابل آلودگی هوا

استفاده از ماسک یکی از راههای حفاظت از خود در برابر آلودگی هوا است ولی در استفاده از همین ماسک‌ها هم باید نکاتی را رعایت کرد.
دبیر انجمن آسم و آلرژی ایران در این خصوص می‌گوید ماسک‌های کاغذی به لحاظ اینکه آلاینده‌ها را از خود عبور می‌دهند به هیچ وجه توصیه نمی‌شوند و بهتر است از ماسک‌های فیلتر دار و ماسکی که دهان و بینی را بطور کامل پوشش دهد استفاده شود.
وی می‌گوید ماسک‌ها باید هر یک و نیم تا دو ساعت تعویض شوند با توجه به وجود میکروبها در سطح آنها چنانچه مرتب تعویض نشوند خود منبعی از آلودگی می‌شوند.
بررسی آمارهای جهانی نشان می‌دهد که سالانه حدود ‪۴/۵‬میلیون نفر بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند.
بخش عمده‌ای از مرگ و میرها مربوط به آلودگی هوا در محیطهای بسته از جمله اماکن مسکونی و به ویژه در مناطق روستایی کشورهای جهان سوم رخ می‌دهد.
کیفیت بد هوا در اتاق‌ها منجر به خستگی، عدم تمرکز و عدم رضایت افراد می‌شود، که اغلب ناشی از تهویه نامناسب ساختمان است که رابطه مستقیمی با غلظت ‪CO۲‬دارد، به همین خاطر در برخی سیستم‌ها که از تهویه اتوماتیک استفاده می‌کنند از غلظت ‪CO۲‬به عنوان معیاری جهت تنظیم میزان هوای تازه ورودی به سیستم استفاده می‌شود.

تاثیر آلاینده‌های هوا بر سلامت انسان

بطور طبیعی بعضی از آلاینده‌ها اثرات کوتاه مدت و گاها شدید دارند مثلا افزایش منواکسیدکربن افزایش سردرد و سرگیجه را در فضاهای آزاد به دنبال دارد اما در داخل منزل و فضاهای بسته منجر به مرگ هم خواهد شد.
منواکسیدکربن مانع رسیدن اکسیژن به قلب و مغز می‌شود و باعث مرگ می‌شود.
این گاز هیچ رنگ و بویی ندارد به تدریج باعث می‌شود فرد به خواب رود گاهی برای گرم کردن حمام از وسایل گرمازا استفاده می‌شود که کاری خطرناک است و به هیچ وجه نباید در چنین فضاهایی از وسایل گرم‌کننده استفاده کرد.
استفاده از بخاری‌های گازی بدون دودکش نیز بسیار خطرناک است و به علت تجمع گاز منواکسیدکربن باعث ایجاد سردرد و سرگیجه و تهوع در فرد می‌شود زمانی که دودکش باشد خود دودکش در تهویه هوای اتاق موثر است.
دبیر انجمن آسم و آلرژی ایران نیز در خصوص تاثیرات آلودگی هوا بر سلامت می‌گوید بطورکلی آلودگی هوا باعث تحریک مجاری هوایی و تشدید آسم می‌شود.
دکتر “مسعود موحدی” گفت تماس درازمدت با آلودگی هوا و در معرض آلاینده‌های هوا بودن باعث برونشیت مزمن و اختلالات تنفسی می‌شود.
به گفته دبیر انجمن آسم و آلرژی ایران آلودگی هوا با گازهای ناشی از سوخت موتورهای دیزلی و صنایع سنگین در بروز سرطان ریه موثر است.
دکتر موحدی می‌گوید کودکان و سالمندان دو گروهی هستند که بیش از سایر افراد در معرض خطرات ناشی از آلودگی هوا قرار دارند.
کودکان به دلایلی نسبت به بزرگسالان بیشتر در معرض خطر آلودگی هوا قرار می‌گیرند از جمله این دلایل، کودکان و شیرخوارگان با سرعت بیشتری تنفس می‌کنند و این باعث تماس بیشتر با مواد آلوده‌کننده هوا می‌شود.
کودکان بیشتر تنفس دهانی دارند که به این ترتیب فیلتر بینی که قسمتی از آلودگی هوا را می‌گیرد نمی‌تواند بطور موثر عمل کند.
آلودگی هوا باعث تحریک انسداد راههای هوایی و تشدید آسم می‌شود و بر رشد و نمو سیستم عصبی، تنفسی و ایمنی و غدد داخلی تاثیر می‌گذارد که این امر می‌تواند خطر سرطان را در سال‌های بعدی زندگی افزایش دهد.

تاثیر آلودگی هوا در گوش و حلق و بینی

آلودگی هوا و آلاینده‌های موجود در هوایی که تنفس می‌کنیم می‌توانند سبب گلودرد و سوزش گلو شوند سرب ناشی از بنزین‌های حاوی سرب سبب کاهش شنوایی می‌شود.
دکتر “علی‌محمد اصغری” عضو جامعه جراحان گوش و حلق و بینی می‌گوید این نوع آسیب شنوایی با همراهی صداهای بلند محیط مثل صدای ترافیک یا کارخانجات تاثیر بیشتری بر کاهش شنوایی می‌گذارد.
این متخصص گوش و حلق و بینی اضافه کرد بعضی از آلاینده‌ها می‌توانند سبب بروز سرطانهای حنجره، بینی و سینوسها شود.
وی افزود بیشترین آسیبی که آلایندهای هوا بر انسان می‌گذارند بر سیستم ریه و قلب انسان است. آسیبی که به ارگانهای بدن می‌رسد به نوع و میزان آلاینده‌ها ارتباط دارد.
افرادی که در محیط کارشان با مواد شیمیایی و یا فلزات سنگین در ارتباطند بیش از دیگران در معرض آسیب هستند. بعضی آلاینده‌ها خاص کارخانجات چوب، چرم است و می‌تواند سبب افزایش خطر سرطان سینوس در کارگران این کارگاهها گردد.

آلودگی هوا در زمستان و پدیده وارونگی هوا

در ماههایی از فصل زمستان گاهی شریط جوی خاصی ایجاد می‌شود که در نتیجه آن جریان حرکت و جابجایی هوا بصورت صعودی و به عبارتی از پایین به بالا کاهش می‌یابد.
در این حالت حرکت هوای آلوده به سمت بالا کند می‌شود و حالت پایداری هوا ایجاد می‌شود و این امر باعث می‌شود بر شدت غلظت آلاینده‌های هوا افزوده شود و بصورت رقیق در نیاید.
مقدار هوایی که برای کاهش غلظت هوا و رقیق شدن هوا لازم است کاهش می‌یابد و در ارتفاع ‪۴۰۰‬تا ‪۵۰۰‬متری زمین جریانی از هوا مثل یک سقف قرار گرفته است که مانع از جابجایی هوا و رقیق شدن آن می‌شود.
حالت اینورژن یا وارونگی هوا در طول زمستان ممکن است چند بار اتفاق بی‌افتد در شرایط وارونگی هوا دود ناشی از اگزوز اتومبیل‌ها، موتورخانه‌ها و کارخانه‌ها در محدوده هوای شهر باقی می‌ماند این حالت پایدار می‌ماند تا تغییرات جوی همچون باد و یا باران باعث رقیق شدن هوا شود.

آلودگی در محیطهای بسته

فوق تخصص آسم و آلرژی با اشاره به اینکه آلودگی هوا در دو دسته آلودگی‌های هوا در فضای باز و آلودگی‌های هوا در فضای بسته تقسیم بندی می‌شود افزود از جمله آلودگی‌های فضاهای بسته آلودگی ناشی از دود سیگار است.
دکتر موحدی اضافه کرد آلودگی ناشی از دود سیگار تاثیر بسیار منفی در سلامت انسان دارد به اینصورت که شیوع آسم در افرادی که در معرض این دود در فضای بسته قرار دارند ‪۲/۴‬برابر است.
سایر آلاینده‌های فضای بسته شامل دود مواد غذایی، دود وسایل گرمازا، آلودگی ناشی از وسایل و دستگاه‌های موجود در محیطهای کاری شامل دستگاه پرینتر و کپی، مانیتورها و سایر دستگاه‌ها است.
فوق تخصص آسم و آلرژی یادآور شد در برخی مواقع آلودگی محیطهای باز به فضای بسته وارد می‌شود که این امر باعث ایجاد آلرژی‌هایی از جمله ایجاد قارچ در فرد می‌شود.
به گفته دکتر موحدی با توجه به اینکه بیشترین وقت مردم یعنی از ‪۲۴‬ ساعت حدود ‪۲۲‬ساعت آن، در محیطهای بسته (محیط کار یا منزل) سپری می‌شود و با توجه به نفوذ آلودگی فضای باز به فضای بسته محل کار یا منزل و توام شدن با آلودگی‌های محیطهای بسته، بیشترین مرگ و میرهای متعاقب آلودگی هوا در فضاهای بسته رخ می‌دهد.
دکتر موحدی می‌گوید این آلاینده‌ها هر کدام می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی در انسان شود به عنوان مثال آلاینده‌هایی همچون گوگرد و نیتروژن و ذرات گرد و غبار بر بیشترین تاثیر را بر دستگاه تنفسی دارند.
اثرات این آلاینده‌ها بسته به طول مدت تماس و غلظت آلودگی، سلامت فرد را تهدید می‌کند.
افرادی که بیشتر در معرض این تهدید قرار دارند شامل کودکان، سالمندان، زنان باردار، افراد مبتلا به بیماری‌های ریوی، قلبی، کلیوی و کبدی هستند که سیستم ایمنی بدن آنها در مواجهه با آلاینده‌ها آسیب پذیرتر است.
دکتر موحدی گفت تنفس در هوای آلوده منجر به بروز مشکلاتی در فرد می‌شود و نیاز به مصرف دارو و بستری شدن در بیمارستان وجود دارد و در مواقعی هم که آلاینده زیاد باشد مشکلات حادتری ایجاد می‌شود و مواقعی نیز به مرگ و میر منجر خواهد شد.
بطور کلی تمام آلاینده‌ها چه آلاینده‌های فضاهای باز و چه آلاینده‌های فضاهای بسته باید به دقت مورد توجه باشد و سعی کرد با اقدامات مناسب و ارایه آموزش‌های همگانی این آلاینده‌ها را کنترل کرد.
از جمله اقدامات پیشگیرانه کنترل و کاهش آلودگی هوا این است که کارخانجات صنعتی باید در فواصل معینی در خارج از شهرها باشند و جهت دود آنها به سمت شهرها نباشد.
برای کاهش دود اگزوز اتومبیل‌ها توصیه‌هایی همچون استفاده از وسایل نقلیه عمومی و استفاده کمتر از وسایل شخصی پیشنهاد می‌شود توصیه‌هایی که تازگی ندارند و بارها شنیده شده‌اند.
پزشکان توصیه می‌کنند در روزهایی که آلودگی هوا بیشتر است افراد آسیب پذیر از جمله افراد مبتلا به بیماری‌های تنفسی باید در منزل بمانند و بطور کلی در شرایط بحران آلودگی هوا، افراد از قدم زدن و انجام فعالیت‌های ورزشی در فضای باز باید خودداری کنند.
منبع: air-pullation-environment.blogsky.com
/س